Καινοτομία προϊόντος στη Βιομηχανία τροφίμων- Εργαλείο ανταγωνιστικότητας    

 

Συντάκτης : Βασίλειος Τσουκαλάς , Χημικός (δρ ) , τεχνικός σύμβουλος 

 

Λέξεις κλειδιά : καινοτομία προϊόντος,  προσδοκία καταναλωτή, καινοτόμος ιδέα, NPD , R&D, Marketing, εταιρική  κουλτούρα, διοίκηση καινοτομίας, ομάδα προγράματος καινοτομίας,   συντονιστής προγράμματος καινοτομίας

 

Περίληψη : 

Η ανάπτυξη νέων προϊόντων είναι εργαλείο βελτίωσης της ανταγωνιστικότητας μιας εταιρίας.

Ειδικότερα, η ανάπτυξη   καινοτόμων  προϊόντων,  με ειδικά χαρακτηριστικά ασφάλειας και βελτίωσης της διαθρεπτικής αξίας αποτελεί πρόκληση για μια επιχείρηση  για την αντιμετώπηση του διαρκώς  αυξανόμενου ανταγωνισμού. Η καινοτομία προϊόντος,  ως σύστημα διαδικασιών , απο την σύλληψη μιας ιδέας μέχρι την διάθεση ενός καινόμου προϊόντος στην αγορά , προϋποθέτει δημιουργία  οργανωτικού πλαισίου  και την  κατάρτιση / εφαρμογή  ενός απαιτητικού προγράμματος , με βάση την έρευνα και την συνεπή  εφαρμογή   κανόνων που οδηγούν τελικά στο επιθυμητό αποτέλεσμα. Στο έγγραφο αυτό περιγράφονται περιληπτικά οι  βασικές προδιαγραφές και  οι βασικοί παράγοντες  ενός προγράμματος ανάπτυξης καινοτομίας προϊόντος. (Περισσότερα, κατόπιν εκδήλωσης ενδιαφέροντος)

  

     

​

Είναι σαφές ότι η βιομηχανία τροφίμων είναι ένα σημαντικός οικονομικός παράγοντας  και ότι η ανάπτυξη νέων προϊόντων είναι βασικό εργαλείο  της στρατηγικής των  επιχειρήσεων για να παραμείνουν ανταγωνιστικές και να αναπτυχθούν.

Με τη διεθνοποίηση των διατροφικών συνηθειών, την διεθνή  μετανάστευση και τον τουρισμό   αυξήθηκε το ενδιαφέρον και η  ζήτηση  εκ μέρους των καταναλωτών για μεταποιημένα τρόφιμα  , ενώ οι προτιμήσεις  στρέφονται σε   προϊόντα που διαθέτουν ειδικά χαρακτηριστικά, όπως  προϊόντα που θεωρούνται  ότι είναι ασφαλέστερα ή πιο υγιεινά. Η πρόκληση για μια επιχείρηση  είναι η ανάπτυξη  ενός  προϊόντος,  το οποίο  είναι αποδεκτό από τον καταναλωτή και  ανταποκρίνεται στις οικονομικές δυνατότητες αλλά και στις οργανοληπτικές προσδοκίες του.

​

Εν όψει του διαρκώς αυξανόμενου ανταγωνισμού   η καινοτομία προϊόντος   είναι   ζωτικής σημασίας   διαδικασία ανάπτυξης μιας επιχείρησης η οποία  τα τελευταία χρόνια εμφανίζει  έντονες αυξητικές τάσεις.

Οι επιχειρήσεις ολοένα και περισσότερο καλούνται να απαντήσουν σε  σημαντικές ερωτήσεις στρατηγικής   καθώς  οι διαρκώς   νέες  δυναμικές που αναπτύσσονται στο περιβάλλον τους δημιουργούν   νέες προκλήσεις.

​

 

“Καινοτομία προϊόντος ”- Βασικά στοιχεία

​

Σύμφωνα με τον διεθνώς  επικρατέστερο επιστημονικό ορισμό η Καινοτομία προϊόντος  αναφέρεται σε ένα σύστημα διαδικασιών, που αποτέλεσμα της εφαρμογής του είναι η διάθεση  στην αγορά ενός  νέου προϊόντος  . Περιλαμβάνει την σύλληψη μιας καινοτόμου ή και εφευρετικής  ιδέας , τον σχεδιασμό και την ανάπτυξη του προϊόντος, την παραγωγή , το μάρκετινγκ, την πώληση και την διανομή.

 

Στη βιομηχανία τροφίμων εφαρμόζεται  σε όλη την αλυσίδα παραγωγής , συμπεριλαμβανομένης της   μεταποίησης και της εμπορίας.

Πρόκειται για μια ολοκληρωμένη επεξεργασία μιας αρχικής ιδέας , η οποία   αξιολογείται  με βάση συγκεκριμένα τεχνολογικά , οικονομικά και εμπορικά κριτήρια και της οποίας η εφαρμογή  θα πρέπει να ικανοποιεί ανάγκες και προσδοκίες της αγοράς, του μέσου καταναλωτή.

​

Για την ανάπτυξη  κάθε είδους εταιρικής καινοτομίας, προϊόντος ή υπηρεσίας ,  βασική προϋπόθεση είναι  η  δημιουργία και  εδραίωση  σχετικής εταιρικής  κουλτούρας στην βάση ενός  εκάστοτε  σαφούς   επιχειρηματικού  στόχου και σχεδιασμού  καθώς  και η δημιουργία  του σχετικού οργανωτικού πλαισίου   υλοποίησης. 

​

Η ανάπτυξη ενός πραγματικά καινοτόμου προϊόντος δεν είναι απλή υπόθεση. Προϋποθέτει γνώση, οργάνωση , εμπειρία και πόρους ,  βάζει  κανόνες και διαδικασίες και  απαιτεί  συνέργειες μεταξύ των παραγόντων της επιχείρησης , που είναι επιφορτισμένοι   με την κατάρτιση και την εφαρμογή ενός μελετημένου καλά προγράμματος καινοτομίας προϊόντος.

​

Ωστόσο , συχνά συμβαίνει  μεγάλες επιχειρήσεις που  διαθέτουν και  μεγάλη εμπειρία  και είναι γνώστες   των βέλτιστων πρακτικών διαχείρισης  μιας καινοτομίας ,  χωρίς να το συνειδητοποιούν και  ελλείψει της απαιτούμενης κουλτούρας,  η οργάνωσή τους να δημιουργεί  ένα ασθενές περιβάλλον καινοτομικής  ανάπτυξης ,  που αδικεί  τις υφιστάμενες δομές και δυνατότητές τους.

​

Σημαντικοί παράγοντες στη διαδικασία   ανάπτυξης ενός καινοτόμου προϊόντος είναι   η συλλογή , αξιολόγηση κα αξιοποίηση πληροφοριών,  και η ανάληψη  πρωτοβουλιών που προέχονται  απο εσωτερικούς ή και εξωτερικούς  πόρους. Περιλαμβάνει όλες τις διαδικασίες με τις οποίες δημιουργούνται νέες ιδέες και που μετατρέπονται τελικά σε καινοτόμα  προϊόντα.

​

Βασική προϋπόθεση της   διαδικασίας  ανάπτυξης ενός καινοτόμου προϊόντος  είναι η συστηματική και εμπορικά προσανατολισμένη έρευνα αγοράς, πάντα με γνώμονα  την ανάπτυξη προϊόντων, που ικανοποιούν   γνωστές ή δυνητικές ανάγκες του καταναλωτή. Σημαντικό συστατικό επιτυχίας μιας καινοτομίας είναι η ύπαρξη εταιρικής  κουλτούρας περί αυτήν , όπου  ο καθένας είναι διαρκώς σε αναζήτηση  νέων ιδεών.

​

​

 Η διαδικασία ανάπτυξης ( νέων )  προϊόντων

​

Η διαδικασία ανάπτυξης ( νέων )  προϊόντων, προβλέπει   τέσσερα βασικά στάδια  που είναι :

• η  στρατηγική ανάπτυξης  του προϊόντος

  • ο σχεδιασμός και ανάπτυξη του προϊόντος

• η εμπορευματοποίηση του προϊόντος

  • το λανσάρισμα του και η μετέπειτα διαχείρησή του

 

Τα  ειδικά και επι μέρους χαρακτηριστικά / απαιτήσεις ενός προγράμματος καινοτομίας προϊόντος  περιγράφονται  ως εξής :

 

• πολύ καλή κατανόηση των  αναγκών και προτιμήσεων του καταναλωτή

• ανάλυση και αξιολόγηση  των προτεινόμενων καινοτόμων ιδεών

• ενδελεχής  έρευνα αγοράς

• μοναδικότητα  προϊόντος

• διαθέσιμη μια ανοικτή και καινοτόμος   κουλτούρα ανάπτυξης νέων προϊόντων (NPD)

• δέσμευση επαρκών πόρων για το πρόγραμμα ανάπτυξης του καινοτόμου  προϊόντος

• συνέργειες  μεταξύ λειτουργικών  ομάδων  του προγράμματος  ανάπτυξης του καινοτόμου προϊόντος

• αποτελεσματική επικοινωνία και συνεργασία μεταξύ εμπλεκόμενου προσωπικού , ομάδας

       ανάπτυξης καινοτομίας και διαχειριστή του προγράμματος.

• καλός  σχεδιασμός και προγραμματισμός  στο στάδιο ανάπτυξης του καινοτόμου  

• αρωγή  της Διοίκησης της εταιρείας προς την ομάδα του προγράμματος καινοτομίας αλλά και προς τον συντονιστή του προγράμματος.

• συμμετοχή του ανώτερου στελεχειακού προσωπικού στο πρόγραμμα

• αποτελεσματικό μάρκετινγκ  και λανσάρισμα προϊόντος

 

Μια καινοτομία προϊόντων μπορεί να έχει και εφευρετικό χαρακτήρα  δηλαδή, μια κατοχειρώσιμη , νέα , εφευρετική , μη προφανή , επιστημονική ή τεχνική ιδέα  με   λεπτομερή περιγραφή των αξιώσεων, που  επιτρέπει την επιτυχή εφαρμογή της.

 

Πού είναι το χρήμα ;

​

Ευρεσιτεχνία :   μια ιδέα  πρέπει να αποδειχθεί ότι είναι  εφαρμόσιμη.

Ωστόσο, μια Καινοτομία, πρέπει  να έχει εφαρμογή και να αναπαράγεται με οικονομικό όφελος , ικανοποιώντας μια συγκεκριμένη ανάγκη. Εκεί είναι και η διαφορά

 

Η ανάπτυξη ενός πραγματικά καινοτόμου προϊόντος   προϋποθέτει απαραίτητα , όπως ήδη αναφέρθηκε,  την ύπαρξη σχετικής  εταιρικής κουλτούρας για την καινοτομία  και  προβλέπει εφαρμογή  κανόνων και διαδικασιών αλλά  και    συνέργειες μεταξύ των παραγόντων της επιχείρησης , που είναι επιφορτισμένοι   με την κατάρτιση και της εφαρμογή ενός προγράμματος καινοτομίας προϊόντος.

 

 Η εκπόνηση και η εφαρμογή ενός ουσιαστικού και αξιόπιστου προγράμματος ανάπτυξης ενός καινοτόμου προϊόντος δεν είναι απλή υπόθεση. Έτσι  φαίνεται να εξηγείται  ότι, συνήθως  προτιμάται  η εκ νέου ανάπτυξη ή βελτίωση υφιστάμενων προϊόντων (incremental change), αντί της δημιουργίας νέων  (radical change).

Σημαντικοί παράγοντες που συμβάλλουν στην επιτυχία ενός νέου καινοτόμου προϊόντος είναι το μάρκετινγκ, οι διοικητικές συνέργειες , η προβολή και προώθηση του προϊόντος, η ζήτηση της αγοράς , η διεύρυνση  και το μέγεθος αυτής. Οι παράγοντες αυτοί υποδηλούν και τον ρόλο του μάρκετινγκ στη διαδικασία ανάπτυξης του καινοτόμου προϊόντος.

 

Στη συνέχεια περιγράφονται  περιληπτικά πέντε βασικές συνιστώσες που συνθέτουν το πλαίσιο ενός  προγράμματος ανάπτυξης και εφαρμογής μιας Καινοτομιας προϊόντος.

 

 

Τρείς σημαντικοί παράγοντες στην καινοτομία προϊόντος

​

Κρίσιμο στοιχείο  για την ανάπτυξη ενός νέου – καινοτόμου προϊόντος  είναι η διασφάλιση ότι το προϊόν συμβαδίζει με  την καταναλωτική ζήτηση.

Χωρίς “αγορά”, άσχετα με το  πόσο καινοτόμο είναι ένα προϊόν και χωρίς την  πώληση  το προϊόν είναι άχρηστο. ‘Ετσι, σε ένα πρόγραμμα καινοτομίας προϊόντος   η έρευνα αγοράς είναι πραπαιτούμενο   για σύλληψη νέων ιδεών , απόκτηση  γνώσης  του περιβάλλοντος, δημιουργία  νέων στρατηγικών καινοτομίας αλλά  και αναζήτηση και ανάπτυξη  εργαλείων και διαδικασίών που ενθαρρύνουν τη δημιουργική σκέψη.

​

Ωστόσο , στην διαδικασία  ανάπτυξης μιας καινοτομίας προϊόντος  είναι απαραίτητη  η συστηματική χρησιμοποίηση και  επιστημονικών και τεχνικών γνώσεων, που να ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις συγκεκριμένων στόχων και απαιτήσεων, όπως τεχνικές προδιαγραφές, ποιοτικές βελτιώσεις προϊόντος , βελτιώσεις τεχνολογικών διεργασιών, εξοπλισμού κλπ.

​

Μια  επιχείρηση που προσβλέπει στην καινοτομία   θα πρέπει να  δίνει  ιδιαίτερη προσοχή, όχι μόνο στην στην εμπορική  έρευνα.  Στην καινοτομία  προϊόντος   απαιτείται η απόκτηση και λειτουργία   ορισμένων   απαραίτητων εργαλείων, και συγκεκριμένα    σημαντικών παραγόντων , που είναι η πληροφόρηση , η γνώση  και η τεχνολογία, οι οποίες  παρέχονται απο την έρευνα,  είτε αυτή προέρχεται απο  οργανισμούς που διεξάγουν έρευνα σε τομείς του ενδιαφέροντός της ( πχ.  πανεπιστήμια , έρευνα αγοράς ) είτε πρόκειται   για έρευνα που εκπονείται με ίδια μέσα – ενδοεταιρικά.

​

Έρευνα και Ανάπτυξη (R&D)

 

Γενικότερα επικρατεί  η αντίληψη  ότι οι πιο διεισδυτικές και κρίσιμες έρευνες αρχίζουν στα πανεπιστήμια ,  αλλά η ύπαρξη εταιρικού οργανισμού Έρευνας και Ανάπτυξης  (R&D) είναι   απαραίτητη.

 

Η Έρευνα και Ανάπτυξη (R&D), ως λειτουργικό  τμήμα μιας επιχείρησης , επίσης γνωστή στην Ευρώπη ως Έρευνα και Τεχνολογική Ανάπτυξη (RTD), είναι ένας σημαντικός παράγοντας μεταξύ των άλλων λειτουργικών τμημάτων  που συνδράμουν στον σχεδιασμό και ανάπτυξη  ενός καινοτόμου προϊόντος.

Είναι το κρίσιμο συστατικό στοιχείο , ένας βασικός παράγοντας στην ανάπτυξη νέων ανταγωνιστικών πλεονεκτημάτων.

 

Το R&D στη πραγματικότητα είναι  επένδυση στη τεχνολογία,  που σύμφωνα με τον ορισμό της Καινοτομίας μετουσιώνεται σε νέες τεχνολογίες  και προϊόντα. Στοχεύει  άμεσα στην απόκτηση της απαραίτητης γνώσης  και τεχνολογίας , που η εταιρεία  μπορεί να χρησιμοποιήσει για την περαιτέρω ανάπτυξη και βελτίωση   των υφιστάμενων κύριων τεχνικών  δομών και  προϊόντων της.

Είναι  ένα  σημαντικότατο  εργαλείο για την εξυπηρέτηση της καινοτομίας προϊόντος αν και “ακριβό”  στη δημιουργία και λειτουργία του.

 

Το R&D   αποτελεί μια βασική συνιστώσα στην “ομάδα καινοτομίας “ της επιχείρησης.

Η διαχείριση ενός  χαρτοφυλακίου μιας  υπο ανάπτυξη  Καινοτομίας –τεχνολογίας προϊόντος , ο στρατηγικός τεχνολογικός σχεδιασμός , η σωστή οργάνωση και οι καλά μελετημένες διαδικασίες  εφαρμογών και εποπτείας αυτών, είναι ορισμένες βασικές διαδικασίες που υποστηρίζουν την δόμηση ενός  αξιόπιστου προγράμματος ανάπτυξης καινοτόμου  προϊόντος.

​

Δυστυχώς, παρατηρείται ότι στις περισσότερες μικρές μονάδες  επεξεργασίας τροφίμων  δεν υπάρχει η απαραίτητη    οργάνωση  και η οικονομική δυνατότητα   επένδυσης  σε τέτοια   οργανωμένη τεχνική δομή. Έτσι , είναι σύνηθες,  η ανάπτυξη καινοτόμων (ή μη) προϊόντων να βασίζεται σε παλιές  ανκυκλούμενες ιδέες  και αναμορφώσεις προϊόντων. Συχνά, ακολουθείται και το λεγόμενο “σύνδρομο του "me-too” , η μίμηση του ανταγωνισμού, πολλές φορές κακής μορφής. Με τέτοιες πρακτικές, δυστυχώς , είναι λίγες οι περιπτώσεις νέων καινοτόμων προϊόντων.

 

Πηγές  άντλησης Καινοτομίας (Innovation sourcing)

Καινοτόμες ιδέες και προτάσεις μπορούν  να προέρχονται είτε ενδο-εταιρικά ή / και από πηγές εκτός επιχείρησης. Ως εκ τούτου, είναι σκόπιμο ή και αναγκαίο η επιχείρηση  να διατηρεί σχέσεις με πανεπιστήμια και οργανισμούς που διεξάγουν έρευνα σε τομείς  ενδιαφερόντων  της, με όφελος την επιστημονική-τεχνολογική  εμπειρία , την πληροφόρηση αλλά και την άντληση νέων ιδεών. Ερευνητικά προγράμματα μπορούν να αποτελούν αντικείμενο χορηγίας εκ μέρους μιας επιχείρησης και η αξιοποίηση των  αποτελεσμάτων  μπορεί να αποτελεί αντικείμενο παροχής  άδειας  εκμετάλλευσης της καινοτομίας. Ακόμη, μια σύγχρονη  προσέγγιση είναι η προώθηση της λεγόμενης  “ανοικτής καινοτομίας” ( open innovation ).

 

 

Μεταφορά Know-How Καινοτομίας προϊόντος

Η μεταφορά   τεχνογνωσίας  από μια καινοτόμο επιχείρηση σε  πελάτη, είναι μια επιχειρηματική διαδικασία που καλύπτεται  από σχετική άδεια (licensing).

Η επιτυχής μεταφορά  τεχνογνωσίας ενός καινοτόμου προϊόντος  πραγματοποιείται  με διάφορους τρόπους, ανάλογα πάντα με την οργανωτική δυνατότητα των συμβαλλόμενων  να παρέχουν  ή να λαμβάνουν τεχνογνωσία αντίστοιχα. Δεν είναι πάντα η πιο εύκολη διαδικασία, γι αυτό και ο πάροχος  θα πρέπει να διαθέτει πέραν της τεχνογνωσίας  του καινοτόμου προϊόντος και την τεχνογνωσία μεταφοράς  προς τον λήπτη.

 

Ομάδα του προγράμματος καινοτομίας και  Συντονιστής προγράμματος   (PIM)

​

Η ομάδα του προγράμματος καινοτομίας και  Συντονιστής προγράμματος   (PIM)- ένας νέος τύπος  διοίκησης

Στον τομέα της καινοτομίας προϊόντος (PIS – product innovation sector ) μια ομάδα ( προγράμματος ) καινοτομίας προϊόντος (PIT – product innovation team ) είναι ο “ ιδιοκτήτης “ του προγράμματος  ανάπτυξης καινοτομίας  προϊόντος.

 

Στην ευθύνη της ομάδας αυτής είναι   η αναζήτηση  και εξεύρεση  χρήσιμων καινοτόμων λύσεων  , που είναι συμβατές ,  κατ΄αρχάς ,  με την εντόπια   και ενδεχομένως με την διεθνή  αγορά και  πρέπει να είναι  προσανατολισμένες στη δημιουργία προστιθέμενης αξίας σε ποιότητα , σε αναγνώριση προϊόντος , σε  αύξηση της αποδοτικότητας των υπαρχόντων προϊόντων , δηλαδή των πωλήσεων.   

 

Συντονιστής  ( προγράμματος ) Καινοτομίας   (PIM-product innovation manager )

​

Μεταξύ των μελών της Ομάδας ( προγράμματος ) Καινοτομίας Προϊόντος ( PIT )  , ο Συντονιστής  ( προγράμματος ) Καινοτομίας   (PIM-product innovation manager )  παίζει  κρίσιμο ρόλο  για την επιτυχία του προγράμματος . Αυτός έχει την  ευθύνη για όλες τις μετά το στάδιο της έγκρισης του προγράμματος  ενέργειες  και τις συνεργασίες μεταξύ των τμημάτων που εμπλέκονται στο πρόγραμμα.

Είναι το    “πρόσωπο κλειδί “ , o υπεύθυνος για την παρακολούθηση  και την εποπτεία της εξέλιξης της όλης διαδικασίας και τελικά για την  επιτυχή, έγκαιρη και  εντός προϋπολογισμού    “παράδοση” της  καινοτομίας στην αγορά.

 

Ο  συντονιστής  (προγράμματος)  καινοτομίας προϊόντος  (PIM) πρέπει να έχει πολύ καλές οργανωτικές δεξιότητες και    την ικανότητα  συνεργασίας  και με άλλους συνεργάτες εκτός ομάδας (PIT) , ακόμη και όταν δεν αναφέρονται  απευθείας σε αυτόν.

 

Πρέπει να   επικοινωνεί  άριστα  και συχνά με τα μέλη της ομάδας καινοτομίας αλλά και την  Διοίκηση της εταιρείας , φροντίζοντας να επισημαίνονται  εγκαίρως  και να διορθώνονται θέματα ή προβλήματα που ενδεχομενως παρουσιάζονται στην πορεία εξέλιξης του προγράμματος.

Είναι στην ευθύνη του να επεξεργάζεται και να αναλύει   σχέδια εργασίας για  την ανεύρεση    πόρων κλπ. ενεργειών που συνδέονται με το πρόγραμμα .

​

​

​

​

Ο συντάκτης  

​

Βασίλειος Τσουκαλάς  

Χημικός Τροφίμων (PhD) - Τεχνικός Σύμβουλος 

​

​

με την ευγενή αρωγή του κ. Κων/ νου  Τσουκαλά , Οικονομολόγου  ( MBA)